Wieczorne niebo – brama do wszechświata

Zastanawiałeś się kiedyś, czy ten jasny punkt na niebie to gwiazda, planeta, a może coś zupełnie innego? Dlaczego Księżyc każdego wieczoru podąża tą samą drogą ze wschodu na zachód? I jak w ogóle „czytać” nocne niebo – czy istnieją jakieś zasady, tajemnice, szyfry zapisane wśród gwiazd?

Źródło: Diana Robinson, dostępny w internecie: https://www.flickr.com/photos/dianasch/15474149268/sizes/o/, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.

Od zarania dziejów ludzie zadzierali głowy ku górze, szukając odpowiedzi i inspiracji. Nocne niebo fascynowało, przerażało, a czasem prowadziło – zarówno podróżników, jak i marzycieli. Dziś również możesz zanurzyć się w tę niesamowitą przestrzeń i odkryć, jak rozpoznać planetę po jej spokojnym blasku, dowiedzieć się, czy Księżyc naprawdę wędruje po niebie, i poznać konstelacje, które niczym drogowskazy układają się na niebiańskim globusie.

Niebo wzywa – gotowy, by spojrzeć w górę?

Ciemność zapada, niebo błyszczy tysiącem punktów – stańmy razem pod gwiazdami i wyruszmy w podróż, jaką ludzkość odbywa od wieków. Czy potrafisz odróżnić planetę od gwiazdy? Czy Księżyc naprawdę porusza się ze wschodu na zachód? A może zastanawiasz się, jak odnaleźć Drogę Mleczną albo co oznaczają dziwne nazwy typu „α Lyrae”? Wszystko przed nami!

Planety i gwiazdy – jak je rozpoznać?  

Planeta nie mruga. Serio! Świeci spokojnie, światłem ciągłym – to pierwsza wskazówka, że patrzysz na jednego z naszych sąsiadów z Układu Słonecznego. Gwiazdy natomiast lśnią migotliwie – to efekt naszej atmosfery. Na czystym niebie można również zobaczyć przemykające po niebie sztuczne satelity, a czasem – jeśli mamy szczęście – Międzynarodową Stację Kosmiczną.

Tajemniczy wędrowiec: Księżyc  

Gdy patrzymy na Księżyc, zauważamy, jak zmienia swój kształt: pełnia, pierwsza kwadra, nów... Ale nie dzieje się to z godziny na godzinę – trzeba kilku dni, by zauważyć te zmiany. Choć pozornie Księżyc i gwiazdy poruszają się ze wschodu na zachód, to tylko złudzenie wynikające z ruchu obrotowego Ziemi. W rzeczywistości Księżyc przemieszcza się powoli względem tła gwiazd – z zachodu na wschód.

Droga Mleczna i konstelacje – niebiańska mapa  

Gdy niebo nie jest rozświetlone miejskimi latarniami, można dostrzec mleczny pas przecinający nieboskłon. To nasza galaktyka widziana od środka. A wśród niej – konstelacje. Od tysięcy lat ludzie rysują w wyobraźni kształty łącząc gwiazdy w figury – mityczne postaci i zwierzęta. Widziałeś Mały i Wielki Wóz? To tylko fragmenty większych układów – Małej i Wielkiej Niedźwiedzicy.

Źródło: Unsplash, edycja: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, dostępny w internecie: https://pixabay.com, licencja: CC BY 3.0.

Nazwy i oznaczenia – co oznacza „α”?  

Astronomowie przypisali gwiazdom litery alfabetu greckiego, aby uporządkować ich jasność. Najjaśniejsza gwiazda w danym gwiazdozbiorze to zwykle „α” – jak np. Gwiazda Polarna: α Ursae Minoris. Kolejne w jasności to „β”, „γ” itd.

Letnie noce z Wegą, zimowe z Orionem  

W letnie wieczory w zenicie zobaczysz jasną Wegę – α Lyrae, najjaśniejszą gwiazdę Lutni. Zimą króluje Orion – jedno z najłatwiej rozpoznawalnych gwiazdozbiorów, znane już w starożytnej Mezopotamii. Choć gwiazdy Oriona wydają się blisko siebie, w rzeczywistości są od nas oddalone o setki lat świetlnych – i nie są ze sobą związane grawitacyjnie.

Jak jasna jest gwiazda?  

Gwiazdy dzielimy na klasy według ich jasności widocznej z Ziemi. Pierwszej wielkości są najjaśniejsze, szóstej – ledwo dostrzegalne gołym okiem, a przez teleskopy – nawet dwudziestej. Jasność zależy nie tylko od wielkości i temperatury gwiazdy, ale też od odległości. Słońce jest „niepozorne”, a jednak świeci najjaśniej, bo jest blisko.

Gwiazdy zmienne – żyją własnym rytmem  

Niektóre gwiazdy zmieniają jasność – jak Algol („Demon”) w konstelacji Perseusza. Dzieje się tak, gdy jedna gwiazda zasłania drugą w układzie podwójnym. Bywa też, że zmienność wynika z pulsowania – gwiazdy rozszerzają się i kurczą. Takie gwiazdy, jak cefeidy, mają ogromne znaczenie dla astronomii, bo pozwalają mierzyć odległości we Wszechświecie.

Planety w ruchu, meteory i komety  

Planety wędrują na tle gwiazd ruchem zakrzywionym, czasem cofając się i przyspieszając – zjawisko znane od czasów starożytnych. Od czasu do czasu niebo przecinają meteory. Jeśli trafisz na rój meteorów – możesz zobaczyć ich nawet kilkadziesiąt na godzinę! A komety? Tajemnicze goście o ogonach z gazu i pyłu, jak słynna Kometa Halleya, która znów będzie blisko Ziemi w 2061 roku.

Źródło: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, licencja: CC BY 3.0.

Mapa nieba – Twój przewodnik po gwiazdach   Jak odnaleźć się w tym niebiańskim gąszczu? Tak jak mapa turystyczna wskazuje drogę przez góry, tak mapa nieba pomaga nawigować wśród konstelacji. Są wersje papierowe, obrotowe mapy z wyznaczonymi godzinami, ale też aplikacje i symulatory, jak Stellarium, które pokazują wygląd nieba z dowolnego miejsca na Ziemi, o każdej porze.

Spójrz w niebo!